Quan chế Triều Nguyễn

PHẨM – HÀM – CHỨC - THỤY – HIỆU

TRONG QUAN CHẾ NHÀ NGUYỄN

(Theo Từ điển Nhà Nguyễn của Võ Hương An)

1.     Quan chế Minh Mạng bao gồm 2 ban, Văn và Võ; mỗi ban có 9 phẩm, mỗi phẩm có 2 trật là chánh và tòng; nhỏ nhất là tòng cửu phẩm và lớn nhất là chánh nhất phẩm.

2.     Trong mỗi Bộ có: Thượng thư, Tham tri, Thị lang, Lang trung, Viên ngoại lang, Chủ sự, Tư vụ và các hạng Thư lại.

3.     Mỗi trật, sẽ tùy theo văn hay võ và nhiệm vụ được giao mà mang những chức danh khác nhau, gọi là Hàm.

4.     Phân biệt Hàm và Chức: Có khi hàm cũng là chức vụ. Ví dụ Hàm Án sát sứ và chức cũng là Án sát sứ của một tỉnh, tức là quan cầm đầu ngành tư pháp của tỉnh. Có khi hàm không phải là chức. Hàm Cần chánh điện Đại học sĩ nhưng giử chức vụ Cơ Mật Viện Đại Thần kiêm Bắc kỳ Kinh lược Đại sứ, coi toàn bộ hành chánh và quân sự các tỉnh ở Bắc kỳ. Hàm Lang trung có thể giử chức Lang trung tại một Bộ trong Lục bộ hoặc chức Đốc công Vũ khố của Triều đình hoặc chức Tá lý ở Tôn Nhơn Phủ.

5.     Thụy hàm, thụy hiệu: Tục xưa phải kiên tên người chết, bất kể sang hèn. Vì vậy, khi một người chết, người ta phải đặt một tên mới cho người đó để khấn vái khi cúng tế, tránh gọi tên thật. Dân gian còn gọi là tên hèm, tên cúng cơm; giới có học gọi là tên thụy hay thụy hiệu. Với người làm quan, lại có thêm phẩm hàm khi chết, tức Thụy hàm. Khi một ông quan chết, Bộ Lễ phải tâu Vua để xin thụy hàm và thụy hiệu. Nhận thấy việc này có khi gây bất tiện cho Vua và cho tang gia, nên bên cạnh phẩm hàm lúc còn sống, quan chế Minh Mạng còn quy định cả Thụy hàm và Thụy hiệu cho các quan để tiện dùng sau khi chết. Ví dụ Quan ở trật Chánh nhất phẩm bên văn sẽ được sắc phong là Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu, thụy Văn Nghị. Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu là thụy hàm, Văn Nghị là thụy hiệu. Bên quan văn từ ngũ phẩm đến nhất phẩm sẽ được gọi là Đại phu, từ lục phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là Lang. Bên quan võ, từ nhất phẩm đến tam phẩm sẽ được gọi là tướng quân, từ tứ phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là đô úy.

Sau đây là bảng liệt kê Phẩm, Hàm, Chức, Thụy hàm, Thụy hiệu trong quan chế Minh Mạng từ Nhất phẩm đến Ngũ phẩm:

PHẨM	HÀM - CHỨC	THỤY HÀM	THỤY HIỆU
Chánh nhất phẩm	Cần Chánh Điện Đại Học Sĩ Văn Minh Điện Đại Học Sĩ Võ Hiển Điện Đại Học Sĩ Đông Các Điện Đại Học Sĩ	Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu	Văn Nghị
Tòng nhất phẩm	Hiệp Biện Đại Học Sĩ Hiệp Tá Đại Học Sĩ	Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu	Văn Ý
Chánh nhị phẩm	Thượng Thư Tổng Đốc Tả, Hữu Đô Ngự Sử	Cáo Thọ Tư Thiện Đại Phu	Trang Lượng
Tòng nhị phẩm	Tham Tri Tuần Vũ Tả, Hữu Phó Đô Ngự Sử	Cáo Thọ Trung Phụng Đại Phu	Trung Khải
Chánh tam phẩm	Chưởng Viện Học Sĩ Thị Lang; Đại Lý Tự Khanh; Thái Thường Tự Khanh; Bố Chánh Sứ Trực Học Sĩ Thông Chánh Sứ Thiêm Sự Thừa Thiên Phủ Doãn	Cáo Thọ Gia Nghị Đại Phu	Ôn Mục
Tòng tam phẩm	Thượng Bảo Khanh Quang Lộc Tự Khanh Thái Bộc Tự Khanh Thông Chánh Phó Sứ	Cáo Thọ Trung Nghị Đại Phu	Ôn Tĩnh
Chánh tứ phẩm	Hồng Lô Tự Khanh Đại Lý Tự Thiếu Khanh Thái Thường Tự Thiếu Khanh Quốc Tử Giám Tế Tửu Lang Trung các Bộ Nội Vụ Phủ Lang Trung Vũ Khố Lang Trung Hàn Lâm Viện Thị Độc Học Sĩ Thiếu Thiêm Sự Thái Y viện Viện Sứ Tào Chánh Sứ Thương Bạc Ty Thương Bạc Sứ Tham Hiệp các Trấn Hoàng Tử phủ Trưởng sử Thân Công phủ Trưởng sử Thừa Thiên Phủ thừa Án sát sứ	Cáo Thọ Trung Thuận Đại Phu	Trung Cận
Tòng tứ phẩm	Thượng Bảo Tự Thiếu Khanh Quang Lộc Tự Thiếu Khanh Thái Bộc Tự Thiếu Khanh Chưởng Ấn Cấp Sự Trung Hàn Lâm Viện Thị Giảng Học Sĩ Kinh Kỳ Ngự Đạo Sử Quốc Tử Giám Tư Nghiệp Từ Tế Ty, Từ Tế Sứ Quản Đạo Hoàng tử phủ phó Trưởng sử Thân công phủ phó Trưởng sử	Cáo Thọ Triều Liệt Đại Phu	Đoan Lượng
Chánh ngũ phẩm	Hồng Lô Tự Thiếu Khanh Giám sát Ngự sử các đạo Cấp sự trung các khoa Hàn lâm viện Thị độc Viên ngoại lang Từ tế phó sứ Tào chánh Phó sứ Đốc học các dinh trấn Khâm Thiên Giám Giám Chánh Ngự y Thái Y Viện Phó Quản đạo	Cáo Thọ Phụng Nghị Đại Phu	Đoan Trực
Tòng ngũ phẩm	Hàn Lâm Viện Thị giảng Hàn Lâm Viện Thừa chí Miếu lang Giám phó Khâm Thiên Giám Phó Trưởng sử Phó Ngự y Tri phủ Cẩm y Tri bạ Thị trung Tri bạ	Cáo Thọ Phụng Thành Đại Phu	Đoan Thuận