Thứ Tư, 19 tháng 2, 2014

Quan chế Triều Nguyễn




PHẨM – HÀM – CHỨC - THỤY – HIỆU
TRONG QUAN CHẾ NHÀ NGUYỄN
(Theo Từ điển Nhà Nguyễn của Võ Hương An)

1.     Quan chế Minh Mạng bao gồm 2 ban, Văn và Võ; mỗi ban có 9 phẩm, mỗi phẩm có 2 trật là chánh và tòng; nhỏ nhất là tòng cửu phẩm và lớn nhất là chánh nhất phẩm.
2.     Trong mỗi Bộ có: Thượng thư, Tham tri, Thị lang, Lang trung, Viên ngoại lang, Chủ sự, Tư vụ và các hạng Thư lại.
3.     Mỗi trật, sẽ tùy theo văn hay võ và nhiệm vụ được giao mà mang những chức danh khác nhau, gọi là Hàm.
4.     Phân biệt Hàm và Chức: Có khi hàm cũng là chức vụ. Ví dụ Hàm Án sát sứ và chức cũng là Án sát sứ của một tỉnh, tức là quan cầm đầu ngành tư pháp của tỉnh. Có khi hàm không phải là chức. Hàm Cần chánh điện Đại học sĩ nhưng giử chức vụ Cơ Mật Viện Đại Thần kiêm Bắc kỳ Kinh lược Đại sứ, coi toàn bộ hành chánh và quân sự các tỉnh ở Bắc kỳ. Hàm Lang trung có thể giử chức Lang trung tại một Bộ trong Lục bộ hoặc chức Đốc công Vũ khố của Triều đình hoặc chức Tá lý ở Tôn Nhơn Phủ.
5.     Thụy hàm, thụy hiệu: Tục xưa phải kiên tên người chết, bất kể sang hèn. Vì vậy, khi một người chết, người ta phải đặt một tên mới cho người đó để khấn vái khi cúng tế, tránh gọi tên thật. Dân gian còn gọi là tên hèm, tên cúng cơm; giới có học gọi là tên thụy hay thụy hiệu. Với người làm quan, lại có thêm phẩm hàm khi chết, tức Thụy hàm. Khi một ông quan chết, Bộ Lễ phải tâu Vua để xin thụy hàm và thụy hiệu. Nhận thấy việc này có khi gây bất tiện cho Vua và cho tang gia, nên bên cạnh phẩm hàm lúc còn sống, quan chế Minh Mạng còn quy định cả Thụy hàmThụy hiệu cho các quan để tiện dùng sau khi chết. Ví dụ Quan ở trật Chánh nhất phẩm bên văn sẽ được sắc phong là Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu, thụy Văn Nghị. Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu là thụy hàm, Văn Nghị là thụy hiệu. Bên quan văn từ ngũ phẩm đến nhất phẩm sẽ được gọi là Đại phu, từ lục phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là Lang. Bên quan võ, từ nhất phẩm đến tam phẩm sẽ được gọi là tướng quân, từ tứ phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là đô úy.
Sau đây là bảng liệt kê Phẩm, Hàm, Chức, Thụy hàm, Thụy hiệu trong quan chế Minh Mạng từ Nhất phẩm đến Ngũ phẩm:

PHẨM
HÀM - CHỨC
THỤY HÀM
THỤY HIỆU
Chánh nhất phẩm
Cần Chánh Điện Đại Học Sĩ
Văn Minh Điện Đại Học Sĩ
Võ Hiển Điện Đại Học Sĩ
Đông Các Điện Đại Học Sĩ
Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu
Văn Nghị
Tòng nhất phẩm
Hiệp Biện Đại Học Sĩ
Hiệp Tá Đại Học Sĩ
Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu
Văn Ý
Chánh nhị phẩm
Thượng Thư
Tổng Đốc
Tả, Hữu Đô Ngự Sử
Cáo Thọ Tư Thiện Đại Phu
Trang Lượng
Tòng nhị phẩm
Tham Tri
Tuần Vũ
Tả, Hữu Phó Đô Ngự Sử
Cáo Thọ Trung Phụng Đại Phu
Trung Khải
Chánh tam phẩm
Chưởng Viện Học Sĩ
Thị Lang;
Đại Lý Tự Khanh;
Thái Thường Tự Khanh;
Bố Chánh Sứ
Trực Học Sĩ
Thông Chánh Sứ
Thiêm Sự
Thừa Thiên Phủ Doãn
Cáo Thọ Gia Nghị Đại Phu
Ôn Mục
Tòng tam phẩm
Thượng Bảo Khanh
Quang Lộc Tự Khanh
Thái Bộc Tự Khanh
Thông Chánh Phó Sứ
Cáo Thọ Trung Nghị Đại Phu
Ôn Tĩnh
Chánh tứ phẩm
Hồng Lô Tự Khanh
Đại Lý Tự Thiếu Khanh
Thái Thường Tự Thiếu Khanh
Quốc Tử Giám Tế Tửu
Lang Trung các Bộ
Nội Vụ Phủ Lang Trung
Vũ Khố Lang Trung
Hàn Lâm Viện Thị Độc Học Sĩ
Thiếu Thiêm Sự
Thái Y viện Viện Sứ
Tào Chánh Sứ
Thương Bạc Ty Thương Bạc Sứ
Tham Hiệp các Trấn
Hoàng Tử phủ Trưởng sử
Thân Công phủ Trưởng sử
Thừa Thiên Phủ thừa
Án sát sứ
Cáo Thọ Trung Thuận Đại Phu
Trung Cận
Tòng tứ phẩm
Thượng Bảo Tự Thiếu Khanh
Quang Lộc Tự Thiếu Khanh
Thái Bộc Tự Thiếu Khanh
Chưởng Ấn Cấp Sự Trung
Hàn Lâm Viện Thị Giảng Học Sĩ
Kinh Kỳ Ngự Đạo Sử
Quốc Tử Giám Tư Nghiệp
Từ Tế Ty, Từ Tế Sứ
Quản Đạo
Hoàng tử phủ phó Trưởng sử
Thân công phủ phó Trưởng sử
Cáo Thọ Triều Liệt Đại Phu
Đoan Lượng
Chánh ngũ phẩm
Hồng Lô Tự Thiếu Khanh
Giám sát Ngự sử các đạo
Cấp sự trung các khoa
Hàn lâm viện Thị độc
Viên ngoại lang
Từ tế phó sứ
Tào chánh Phó sứ
Đốc học các dinh trấn
Khâm Thiên Giám Giám Chánh
Ngự y Thái Y Viện
Phó Quản đạo
Cáo Thọ Phụng Nghị Đại Phu
Đoan Trực
Tòng ngũ phẩm
Hàn Lâm Viện Thị giảng
Hàn Lâm Viện Thừa chí
Miếu lang
Giám phó Khâm Thiên Giám
Phó Trưởng sử
Phó Ngự y
Tri phủ
Cẩm y Tri bạ
Thị trung Tri bạ
Cáo Thọ Phụng Thành Đại Phu
Đoan Thuận