Một giấc say

Quan chế Triều Nguyễn

PHẨM – HÀM – CHỨC - THỤY – HIỆU

TRONG QUAN CHẾ NHÀ NGUYỄN

(Theo Từ điển Nhà Nguyễn của Võ Hương An)

1.     Quan chế Minh Mạng bao gồm 2 ban, Văn và Võ; mỗi ban có 9 phẩm, mỗi phẩm có 2 trật là chánh và tòng; nhỏ nhất là tòng cửu phẩm và lớn nhất là chánh nhất phẩm.

2.     Trong mỗi Bộ có: Thượng thư, Tham tri, Thị lang, Lang trung, Viên ngoại lang, Chủ sự, Tư vụ và các hạng Thư lại.

3.     Mỗi trật, sẽ tùy theo văn hay võ và nhiệm vụ được giao mà mang những chức danh khác nhau, gọi là Hàm.

4.     Phân biệt Hàm và Chức: Có khi hàm cũng là chức vụ. Ví dụ Hàm Án sát sứ và chức cũng là Án sát sứ của một tỉnh, tức là quan cầm đầu ngành tư pháp của tỉnh. Có khi hàm không phải là chức. Hàm Cần chánh điện Đại học sĩ nhưng giử chức vụ Cơ Mật Viện Đại Thần kiêm Bắc kỳ Kinh lược Đại sứ, coi toàn bộ hành chánh và quân sự các tỉnh ở Bắc kỳ. Hàm Lang trung có thể giử chức Lang trung tại một Bộ trong Lục bộ hoặc chức Đốc công Vũ khố của Triều đình hoặc chức Tá lý ở Tôn Nhơn Phủ.

5.     Thụy hàm, thụy hiệu: Tục xưa phải kiên tên người chết, bất kể sang hèn. Vì vậy, khi một người chết, người ta phải đặt một tên mới cho người đó để khấn vái khi cúng tế, tránh gọi tên thật. Dân gian còn gọi là tên hèm, tên cúng cơm; giới có học gọi là tên thụy hay thụy hiệu. Với người làm quan, lại có thêm phẩm hàm khi chết, tức Thụy hàm. Khi một ông quan chết, Bộ Lễ phải tâu Vua để xin thụy hàm và thụy hiệu. Nhận thấy việc này có khi gây bất tiện cho Vua và cho tang gia, nên bên cạnh phẩm hàm lúc còn sống, quan chế Minh Mạng còn quy định cả Thụy hàm và Thụy hiệu cho các quan để tiện dùng sau khi chết. Ví dụ Quan ở trật Chánh nhất phẩm bên văn sẽ được sắc phong là Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu, thụy Văn Nghị. Cáo Thọ Đặc Tiến Vinh Lộc Đại Phu là thụy hàm, Văn Nghị là thụy hiệu. Bên quan văn từ ngũ phẩm đến nhất phẩm sẽ được gọi là Đại phu, từ lục phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là Lang. Bên quan võ, từ nhất phẩm đến tam phẩm sẽ được gọi là tướng quân, từ tứ phẩm đến cửu phẩm sẽ được gọi là đô úy.

Sau đây là bảng liệt kê Phẩm, Hàm, Chức, Thụy hàm, Thụy hiệu trong quan chế Minh Mạng từ Nhất phẩm đến Ngũ phẩm:

PHẨM	HÀM - CHỨC	THỤY HÀM	THỤY HIỆU
Chánh nhất phẩm	Cần Chánh Điện Đại Học Sĩ Văn Minh Điện Đại Học Sĩ Võ Hiển Điện Đại Học Sĩ Đông Các Điện Đại Học Sĩ	Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu	Văn Nghị
Tòng nhất phẩm	Hiệp Biện Đại Học Sĩ Hiệp Tá Đại Học Sĩ	Cáo Thọ Vinh Lộc Đại Phu	Văn Ý
Chánh nhị phẩm	Thượng Thư Tổng Đốc Tả, Hữu Đô Ngự Sử	Cáo Thọ Tư Thiện Đại Phu	Trang Lượng
Tòng nhị phẩm	Tham Tri Tuần Vũ Tả, Hữu Phó Đô Ngự Sử	Cáo Thọ Trung Phụng Đại Phu	Trung Khải
Chánh tam phẩm	Chưởng Viện Học Sĩ Thị Lang; Đại Lý Tự Khanh; Thái Thường Tự Khanh; Bố Chánh Sứ Trực Học Sĩ Thông Chánh Sứ Thiêm Sự Thừa Thiên Phủ Doãn	Cáo Thọ Gia Nghị Đại Phu	Ôn Mục
Tòng tam phẩm	Thượng Bảo Khanh Quang Lộc Tự Khanh Thái Bộc Tự Khanh Thông Chánh Phó Sứ	Cáo Thọ Trung Nghị Đại Phu	Ôn Tĩnh
Chánh tứ phẩm	Hồng Lô Tự Khanh Đại Lý Tự Thiếu Khanh Thái Thường Tự Thiếu Khanh Quốc Tử Giám Tế Tửu Lang Trung các Bộ Nội Vụ Phủ Lang Trung Vũ Khố Lang Trung Hàn Lâm Viện Thị Độc Học Sĩ Thiếu Thiêm Sự Thái Y viện Viện Sứ Tào Chánh Sứ Thương Bạc Ty Thương Bạc Sứ Tham Hiệp các Trấn Hoàng Tử phủ Trưởng sử Thân Công phủ Trưởng sử Thừa Thiên Phủ thừa Án sát sứ	Cáo Thọ Trung Thuận Đại Phu	Trung Cận
Tòng tứ phẩm	Thượng Bảo Tự Thiếu Khanh Quang Lộc Tự Thiếu Khanh Thái Bộc Tự Thiếu Khanh Chưởng Ấn Cấp Sự Trung Hàn Lâm Viện Thị Giảng Học Sĩ Kinh Kỳ Ngự Đạo Sử Quốc Tử Giám Tư Nghiệp Từ Tế Ty, Từ Tế Sứ Quản Đạo Hoàng tử phủ phó Trưởng sử Thân công phủ phó Trưởng sử	Cáo Thọ Triều Liệt Đại Phu	Đoan Lượng
Chánh ngũ phẩm	Hồng Lô Tự Thiếu Khanh Giám sát Ngự sử các đạo Cấp sự trung các khoa Hàn lâm viện Thị độc Viên ngoại lang Từ tế phó sứ Tào chánh Phó sứ Đốc học các dinh trấn Khâm Thiên Giám Giám Chánh Ngự y Thái Y Viện Phó Quản đạo	Cáo Thọ Phụng Nghị Đại Phu	Đoan Trực
Tòng ngũ phẩm	Hàn Lâm Viện Thị giảng Hàn Lâm Viện Thừa chí Miếu lang Giám phó Khâm Thiên Giám Phó Trưởng sử Phó Ngự y Tri phủ Cẩm y Tri bạ Thị trung Tri bạ	Cáo Thọ Phụng Thành Đại Phu	Đoan Thuận

Sớ Táo quân 2014

Muôn tâu Thượng đế

Thần là Táo quân

Có áo thiếu quần

Tâu trình chuyện cũ

Kể ra đầy đủ

Chuyện nhậu năm qua

Trước hết chuyện ta

Rồi sau chuyện chúng

Dẫu hơi lúng túng

Nhưng lại thật lòng

Không nói lòng vòng

Cà lăm cà cặp

Từ khi sắp đặt

Tổng quản trao ngôi

Hết việc rồi xôi

Phe ta thất thế

Thói đời mất ghế

Bửa có bửa không

Chạy chọt lung tung

Cuối trào yên phận

Tân Tổng quản nhận

Đại chức oai phong

Cờ phất thong dong

Tuần hành Đại quán

Mù khơi thấp thoáng

Ngất ngưởng chiều chiều

Gió lại gặp diều

Tung hoành chòi một

Kể ra ốt dột

Áp thấp chuông rung

Ly có ly không

Chứng mô tật nấy

Cái tật táy máy

Bên nọ bên tê

Con cà con kê

Thơn lên để xuống

Xảy ra tình huống

Tại quán cà phê

Gọi lộn chị tê

Chuông rung tái mặt

Ba cái chuyện vặt

Tầm vích tầm vang

Lạc địa lang khang

Nghêu ngao ca hát

Gỏ mâm gỏ bát

Bè thấp bè cao

Cười nói xôn xao

Câu quên câu  nhớ

Không phải vô cớ

Ngài cục đường đen

Thùy mị lạ quen

Tấp tấp tóa tóa

Đôi khi ngôn quá

Nổi nóng vài câu

Rồi cũng qua mau

Bởi còn cậu mợ

Vào bàn đi chợ

Toàn gọi rau dưa

Cá thịt lưa thưa

Bún con nước mắm

Nghiêng tai say đắm

Ghé mắt chăm chăm

Chuyện cũ trăm năm

Nói lui nói tới

Chuyển qua việc mới

Chuyên án năm ni

Một lũ teo bi

Pháp quan định tội

Lòi ra phường hội

Hiện rõ nguyên hình

Giữa chốn pháp đình

Một bè cấu kết

Có kẻ phải chết

Có kẻ chung thân

Có chú lần đân

Tìm đường xóa chứng

Thánh thượng linh ứng

Phò hộ Nội ban

Truy lũ nhũng quan

Cúi đầu bó gối

  

Kể ra nguồn cội

Tại cái chế cơ

Xếp kẻ tham vơ

Ăn trên ngồi trốc

Kể ra còn phúc

Hơn xứ củ sâm

Kẻ điếc người câm

Lơ mơ chó gặm

Giờ thần nói dặm

Chuyện xóm Xiêm la

Dân chúng cẩm ca

Hai phe đấu khẩu

Cụ Thép chơi ẩu

Mụ Lắc không ưng

Phía nọ tưng tưng

Phía kia mặc kệ

Tình hình rất tệ

Du lịch tan tành

Bà con nội thành

Làm ăn thất bát

Nhìn qua xóm khác

Xứ sở Cao Miên

Có cụ Thủ Xên

Cầm cương cứng cỏi

Nhờ sang học hỏi

Cụ Xờ bày cho

Chú Sam đâm lo

Chơi bài chạy trốn

Đến ngày mười bốn

Lại phải hầu tòa

Không cáp không quà

Nguy cơ vào khám

Đau thương Tám Tám

Nước Phật hồi sinh

Quyết sách công minh

Thein Sein đắc Tổng

Tàu khựa lúng túng

Hủy bỏ hợp đồng

Điện đóm lung tung

Trên đất chùa Miến

Thần cáo một chuyện

Biển đảo cha ông

Bị lão Tàu khùng

Ăn gian lấn chiếm

Ngoại Bộ lấp liếm

Sợ thế nhỏ con

Không dám ra đòn

Cắn răng chịu nhục

Chúng thần bất lực

Thượng đế xem sao

Có con đường nào

Giúp An Nam quốc

Năm rắn chui mất

Năm ngựa phi sang

Cầu mong cả làng

An bình vui vẻ

Kính chúc sức khỏe

Thượng đế tràn đầy

Cứ đến cuối ngày

Ghé Hương Đào quán

Sớ dài đã chán

Thần cáo! Bai bai!

Giáp Ngọ - 2014

Táo Đồ Bành

Cẩn cáo